Yossarian -Paragraf 22

Pop kultura po II wojnie światowej długo omijała wojnę jako moment dziejów, który można przełożyć na artystyczny język w sposób komiczny. Dopiero Heller w 1968 roku bardzo odważnie podejmuje tę problematykę. Krytycy twierdzą, że w swojej książce ośmiesza wojsko jako instytucję, a wojnę – jako czas, który rządzi się logiką absurdu. Tak naprawdę jest to jedynie ich płytkie rozumienie utworu. Heller tworzy swojego antybohatera, oficera armii stanów zjednoczonych – Yossariana, i nim stopniowo ukazuje bezsens, nie tyle armii ale rzeczywistości w ogóle. Można powiedzieć, że Paragraf 22 odznacza się właściwościami powieści parabolicznej, a jedną z nich jest właśnie fakt, że metaforyczne znaczenie jest tu nawet ważniejsze od dosłownej treści. Na czym jednak polega antybohaterstwo Yossariana? Opiera się ono na prostym pomyśle. Yossarian jest postacią, którą cechuje bardzo logiczny i sensowny, zdroworozsądkowy sposób myślenia. Wręcz, typ myślenia charakterystyczny dla człowieka funkcjonującego w okresie pokoju. Jak wiadomo, człowiek zmienia swoje nastawienie i system wartości w zależności od ekstremalnych sytuacji, tzn. zagrożenia życia (co udowodniła tzw. literatura obozowa). Heller jednak celowo swojemu bohaterowi odbiera tę umiejętność adaptacji, ponieważ tylko taki człowiek jest w stanie całkowicie i rzetelnie, na zasadzie kontrastu, ośmieszyć bezsens wojny, jak również życia w społeczeństwie. To nie neutralność do świata, jego problemów, egoizm czy inne negatywne cechy czynią z Yossariana antybohatera, tylko środowisko, w którym się znajduje. Bohaterstwo reprezentuje Milo, który traktuje wojnę jako dobry interes, okazję do zdobycia gotówki. Bohaterem też jest pułkownik Catharth, który na ochotnika wysyła wszystkich swoich pilotów na najtrudniejsze misje, to w końcu Clevinger, który rzewnie i z zaciśniętym gardłem przekonuje Yossariana, że walka za ojczyznę to bohaterstwo i akt poświęcenia jak najbardziej normalny i wręcz instynktowny.
Yossarian siłą rzeczy jest tu w opozycji i nazywa tych wszystkich bohaterów wariatami, fanatykami i idiotami . Zadaje proste pytania: Dlaczego chcą mnie zabić ludzie którzy nawet mnie nie znają?, Czym różnią się moi dowódcy od Niemców skoro i ci, i tamci chcą mnie zabić? Na te proste pytania nikt jednak nie potrafi znaleźć odpowiedzi, co jednoznacznie demaskuje rzeczywistość jako zbiór wariatów przestrzegających idiotycznych praw (symbolizuje to paragraf 22). Rzeczywistość, której esencję stanowi wręcz genetycznie wyhodowana głupota nazywana tradycją i wartościami moralnymi. Tak oto, kreując Yossariana, osiąga Heller swój cel. Yossarian to jeden z typów antybohatera, całkowicie odmiennego, skonfliktowanego z rzeczywistością. Świat jest absurdem, a on – zdrowym rozsądkiem. Odwrócenie tradycyjnego modelu antybohater-rzeczywistość. Niewątpliwie jedno z oryginalniejszych ujęć antybohaterstwa.